Zasadą jest, że śmierć wspólnika spółki cywilnej prowadzi do wygaśnięcia stosunku, jaki łączył zmarłego z pozostałymi wspólnikami, a sytuacja spadkobierców upodabnia się do sytuacji występującego wspólnika, uregulowanej w art. 871 Kodeksu cywilnego. Śmierć wspólnika dwuosobowej spółki cywilnej skutkuje jej rozwiązaniem (spadkobiercy zmarłego wspólnika nie wchodzą do spółki). Jeżeli w spółce jest więcej niż dwóch wspólników, to spadkobiercom zmarłego wspólnika, przysługuje prawo do żądania zapłaty wartości wkładu, którą miał on w chwili wniesienia do spółki przez zmarłego (mają analogiczne prawa jak wspólnik występujący ze spółki). Dziedziczeniu po zmarłym wspólniku spółki cywilnej podlegają również wierzytelności (należności), jakie miał on względem pozostałych wspólników. W szczególności chodzi tu o dziedziczenie roszczenia o wypłatę części zysku przypadającej na zmarłego wspólnika. Zwrotowi w naturze podlegają również rzeczy wniesione do spółki do używania.
Celem uniknięcia powyższych konsekwencji, na podstawie art. 872 Kodeksu cywilnego, można w umowie spółki zastrzec, że spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki na jego miejsce. W wypadku takim spadkobiercy zobowiązani są wskazać spółce jedną osobę, która będzie wykonywała ich prawa. Sankcją braku wskazania takiej osoby jest odsunięcie wstępujących do spółki spadkobierców, od prowadzenia spraw spółki – dopóki to bowiem nie nastąpi, pozostali wspólnicy są upoważnieni do prowadzenia wszystkich spraw spółki z wyłączeniem spadkobierców.
Jeżeli, na mocy zastrzeżenia o którym mowa w art. 872 Kodeksu cywilnego, wstępujący spadkobiercy nie mają woli uczestniczenia w spółce, to mogą z niej wystąpić jedynie na zasadach przewidzianych dla ustąpienia wspólnika. Ten sam skutek można też osiągnąć poprzez odrzucenie spadku (a w konsekwencji utratę przymiotu spadkobiercy zmarłego wspólnika), co jednak wywołuje skutek także w odniesieniu do innych niż związane ze spółką elementów majątku spadkodawcy.
Uwagi praktyczne:
- Zastrzeżenie wejścia spadkobierców do spółki na podstawie art. 872 Kodeksu cywilnego powinno być zawarte w umowie spółki cywilnej. Gdy umowa spółki nie zawiera powyższej regulacji, do jej zmiany wystarczy podjęcie uchwały w przedmiocie zmiany umowy spółki albo sporządzenie aneksu zawierającego nowe postanowienia umowy albo sporządzenie nowej umowy z zaznaczeniem, że nowa umowa zastępuję poprzednią. Co do zasady, dla aneksów lub uchwał zmieniających umowę spółki wystarczające jest zachowanie formy pisemnej. Jeżeli jednak umowa spółki była zawarta w formie aktu notarialnego bądź z podpisami notarialnie poświadczonymi, to również jej zmiana wymaga zachowania takiej samej formy. Jeśli strony zawarły umowę na piśmie i zastrzegły w niej, że jej zmiany wymagają określonej formy (np. pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi), to dla skuteczności wprowadzenia zmian niezbędne jest dochowanie formy zastrzeżonej w umowie spółki. Wprowadzanie zmian wymaga zgodnego działania wszystkich wspólników.
- Jeżeli chcemy by w miejsce zmarłego wspólnika do spółki wszedł konkretny spadkobierca (na podstawie zastrzeżenia z art. 872 Kodeksu cywilnego, wszyscy spadkobiercy wchodzą do spółki w miejsce zmarłego wspólnika), w testamencie przygotowanym przez notariusza, na podstawie zapisu windykacyjnego, dokonujemy odpowiedniego rozrządzenia swoim udziałem w spółce cywilnej.
